Bạn có thường xuyên cảm thấy tầm nhìn mờ nhòe, hình ảnh bị kéo dài hoặc biến dạng, đặc biệt là vào ban đêm? Hay bạn phải nheo mắt để nhìn rõ mọi thứ, dù ở gần hay xa? Rất có thể, bạn đang gặp phải loạn thị – một tật khúc xạ mắt rất phổ biến, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng nhìn rõ và sắc nét.
Dù không gây nguy hiểm cấp tính, nhưng loạn thị nếu không được phát hiện sớm và điều trị loạn thị hiệu quả có thể dẫn đến nhiều bất tiện trong sinh hoạt, học tập, công việc, thậm chí gây mỏi mắt, đau đầu và giảm thị lực đáng kể. Việc trang bị kiến thức vững chắc về loạn thị là gì, nguyên nhân gây loạn thị, triệu chứng loạn thị thường gặp, và các phương pháp điều trị loạn thị hiện đại là vô cùng quan trọng để bạn chủ động bảo vệ “cửa sổ tâm hồn” của mình.
Bài viết này sẽ là một cẩm nang toàn diện về loạn thị, dẫn dắt bạn khám phá mọi khía cạnh của tật khúc xạ này. Chúng ta sẽ cùng đi từ định nghĩa cơ bản, cách nhận biết dấu hiệu loạn thị, đến các yếu tố nguyên nhân loạn thị và quy trình chẩn đoán loạn thị chuẩn xác. Đặc biệt, bài viết sẽ đi sâu vào các cách điều trị loạn thị hiệu quả nhất hiện nay – từ kính gọng, kính áp tròng đến các phương pháp phẫu thuật tiên tiến, cũng như lời khuyên về cách kiểm soát loạn thị tại nhà. Cuối cùng, bạn sẽ biết chính xác khi nào cần thăm khám bác sĩ chuyên khoa mắt để đôi mắt luôn khỏe mạnh và nhìn rõ nhất có thể.
Loạn Thị Là Gì?
Loạn thị (Astigmatism) là một trong những tật khúc xạ phổ biến nhất của mắt, thường song hành cùng cận thị hoặc viễn thị. Về bản chất, loạn thị xảy ra khi giác mạc (bề mặt trong suốt ở phía trước mắt) hoặc thủy tinh thể (thấu kính bên trong mắt) có hình dạng không hoàn toàn tròn đều mà cong theo nhiều hướng khác nhau, tựa như quả bóng bầu dục thay vì quả bóng tròn.
Trong mắt bình thường, giác mạc và thủy tinh thể có độ cong đồng nhất, giúp ánh sáng hội tụ chính xác tại một điểm duy nhất trên võng mạc, tạo ra hình ảnh sắc nét. Tuy nhiên, ở mắt bị loạn thị, ánh sáng đi vào mắt sẽ bị khúc xạ không đều, khiến chúng hội tụ tại nhiều điểm khác nhau trên võng mạc, hoặc thậm chí không hội tụ được, dẫn đến:
- Tầm nhìn mờ nhòe, không sắc nét, dù bạn nhìn vật ở xa hay gần.
- Hình ảnh bị kéo dài, biến dạng, hoặc xuất hiện bóng mờ theo một chiều nhất định (ví dụ: chữ cái mờ ngang, đường thẳng bị cong).
- Khó khăn khi nhìn rõ các chi tiết nhỏ hoặc phân biệt các đường thẳng song song.
Loạn thị có thể tồn tại độc lập hoặc kết hợp với cận thị (loạn thị cận) hoặc viễn thị (loạn thị viễn). Mức độ loạn thị được đo bằng Diop và dao động từ nhẹ đến nặng. Phần lớn các trường hợp loạn thị là bẩm sinh hoặc phát triển từ khi còn nhỏ.
Nguyên Nhân Gây Loạn Thị
Loạn thị chủ yếu hình thành từ những bất thường về hình dạng của giác mạc hoặc thủy tinh thể. Vậy, đâu là những nguyên nhân gây loạn thị phổ biến nhất mà bạn cần biết?
- Loạn thị bẩm sinh: Đây là nguyên nhân loạn thị phổ biến nhất. Nhiều người sinh ra đã có giác mạc hoặc thủy tinh thể không đều. Mức độ loạn thị này thường khá ổn định theo thời gian.
- Yếu tố di truyền: Nếu gia đình bạn có tiền sử loạn thị (bố mẹ, anh chị em), khả năng bạn mắc phải tật khúc xạ này sẽ cao hơn.
- Chấn thương mắt: Các chấn thương nặng hoặc phẫu thuật mắt (ví dụ: phẫu thuật đục thủy tinh thể) có thể làm thay đổi hình dạng giác mạc, dẫn đến loạn thị mới hoặc làm tăng độ loạn thị hiện có.
- Bệnh về mắt:
- Thoái hóa giác mạc hình chóp (Keratoconus): Một bệnh lý hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, khiến giác mạc mỏng dần và lồi ra thành hình chóp, gây ra loạn thị không đều và tiến triển nặng.
- Sẹo giác mạc: Các vết sẹo do nhiễm trùng hoặc chấn thương mắt cũng có thể làm biến đổi độ cong của giác mạc.
- Áp lực lên mắt: Mặc dù không phải nguyên nhân chính, nhưng việc liên tục nheo mắt hoặc dụi mắt quá mức trong thời gian dài có thể góp phần làm thay đổi nhẹ độ cong của giác mác.
Việc hiểu rõ các nguyên nhân gây loạn thị giúp chúng ta nhận thức rằng phần lớn các trường hợp có liên quan đến cấu trúc bẩm sinh hoặc bệnh lý, chứ không phải do thói quen sinh hoạt hàng ngày như nhiều người lầm tưởng.
Dấu Hiệu Nhận Biết Loạn Thị
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu loạn thị là cực kỳ quan trọng để có thể can thiệp kịp thời, tránh ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và thị lực lâu dài. Dưới đây là những triệu chứng loạn thị phổ biến nhất bạn cần chú ý:
- Tầm nhìn mờ nhòe hoặc biến dạng: Đây là triệu chứng loạn thị đặc trưng nhất. Bạn có thể thấy hình ảnh không sắc nét, bị nhòe, hoặc bị kéo dài/bóng mờ theo một hướng nhất định (ví dụ: chữ cái mờ theo chiều ngang, các đường thẳng bị cong).
- Khó khăn khi nhìn ban đêm: Loạn thị thường gây giảm thị lực đáng kể trong điều kiện ánh sáng yếu. Bạn có thể thấy quầng sáng, vệt sáng dài quanh đèn, hoặc gặp khó khăn khi nhìn rõ các biển báo giao thông vào ban đêm.
- Nheo mắt liên tục: Để cố gắng nhìn rõ hơn, người bị loạn thị thường có xu hướng nheo mắt. Dù đây là một phản xạ tự nhiên, nhưng nếu kéo dài sẽ gây mỏi mắt và đau đầu.
- Mỏi mắt và nhức đầu: Việc mắt phải điều tiết quá mức để bù đắp cho tật loạn thị dẫn đến cảm giác mỏi mắt, căng thẳng và đau đầu (thường ở vùng trán hoặc thái dương).
- Khó đọc chữ nhỏ hoặc các chi tiết phức tạp: Bạn có thể gặp trở ngại khi đọc sách, làm việc trên máy tính hoặc thực hiện các công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ.
- Nhạy cảm với ánh sáng (chói mắt): Một số người bị loạn thị có thể cảm thấy khó chịu hoặc chói mắt khi tiếp xúc với ánh sáng mạnh.
Khi nào cần cảnh giác và đi khám bác sĩ chuyên khoa mắt?
- Khi bạn hoặc con cái có bất kỳ dấu hiệu loạn thị nào kể trên, đặc biệt là tình trạng mờ nhòe kéo dài và ảnh hưởng đến sinh hoạt.
- Nếu trẻ em thường xuyên nheo mắt, nghiêng đầu khi nhìn, hoặc có kết quả học tập sa sút không rõ nguyên nhân.
- Khi bạn bị đau đầu, mỏi mắt liên tục mà không tìm được lý do.
- Nếu thị lực đột nhiên suy giảm hoặc thay đổi đáng kể.
Việc thăm khám mắt định kỳ, đặc biệt là với trẻ em, là cách tốt nhất để phát hiện sớm và điều trị loạn thị, giúp bảo vệ thị lực dài lâu.
>> Xem thêm: Lão Thị Là Gì? Giải Pháp Toàn Diện Cho Thị Lực Tuổi 40+
Chẩn Đoán Loạn Thị: Quy Trình Thăm Khám và Các Phương Pháp Kiểm Tra Mắt
Để xác định chính xác bạn có bị loạn thị hay không và mức độ loạn thị là bao nhiêu, việc thăm khám và kiểm tra mắt chuyên sâu tại các cơ sở nhãn khoa uy tín là điều bắt buộc. Quy trình chẩn đoán loạn thị thường bao gồm các bước kiểm tra chính xác sau:
- Thăm khám tổng quát và tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc hỏi về các triệu chứng loạn thị bạn đang gặp phải, tiền sử bệnh lý của bản thân và gia đình (đặc biệt là các vấn đề về mắt), cũng như các loại thuốc đang sử dụng.
- Kiểm tra thị lực (Visual Acuity Test): Đây là bài kiểm tra cơ bản để đánh giá khả năng nhìn của bạn ở các khoảng cách khác nhau, thường thông qua việc đọc các chữ cái hoặc biểu tượng trên bảng thị lực (ví dụ: bảng Snellen).
- Đo khúc xạ (Refraction Test): Đây là phương pháp cốt lõi để xác định tật khúc xạ, bao gồm cả loạn thị. Bác sĩ sẽ sử dụng máy đo khúc xạ tự động hoặc kính thử Phoropter. Bạn sẽ được yêu cầu nhìn qua các thấu kính khác nhau và đưa ra phản hồi để tìm ra sự kết hợp tối ưu giúp bạn nhìn rõ nhất.
- Đo độ cong giác mạc (Keratometry hoặc Corneal Topography):
- Keratometry: Thiết bị này đo độ cong của giác mạc tại các kinh tuyến chính, giúp xác định mức độ và trục của loạn thị giác mạc.
- Corneal Topography (Bản đồ giác mạc): Đây là phương pháp tiên tiến hơn, tạo ra một bản đồ màu chi tiết về bề mặt giác mạc. Nó rất hữu ích trong việc phát hiện các dạng loạn thị không đều hoặc các bệnh lý giác mạc tiềm ẩn như giác mạc chóp.
- Kiểm tra thủy tinh thể và các cấu trúc khác của mắt: Bác sĩ có thể sử dụng đèn khe (slit lamp) để kiểm tra kỹ lưỡng thủy tinh thể, võng mạc và các phần khác của mắt nhằm loại trừ các bệnh lý có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm loạn thị.
Dựa trên kết quả toàn diện của các bài kiểm tra này, bác sĩ nhãn khoa sẽ đưa ra chẩn đoán loạn thị chính xác về tình trạng loạn thị của bạn (bao gồm loại, mức độ và trục loạn thị) và tư vấn phương pháp điều trị loạn thị phù hợp và hiệu quả nhất.
Các Phương Pháp Điều Trị Loạn Thị Hiệu Quả Hiện Nay
Loạn thị có chữa được không? Câu trả lời chắc chắn là CÓ. Với sự tiến bộ vượt bậc của y học hiện đại, có nhiều phương pháp điều trị loạn thị hiệu quả giúp cải thiện thị lực đáng kể, thậm chí mang lại tầm nhìn sắc nét gần như hoàn hảo. Các phương pháp này được phân loại thành hai nhóm chính: điều trị loạn thị không phẫu thuật (sử dụng kính) và điều trị loạn thị phẫu thuật.
Kính Gọng và Kính Áp Tròng Chỉnh Loạn Thị
Đây là những phương pháp điều chỉnh thị lực phổ biến và không xâm lấn, phù hợp với hầu hết các trường hợp loạn thị từ nhẹ đến trung bình.
- Kính gọng (Eyeglasses): Kính gọng dành cho người loạn thị có tròng kính hình trụ (cylindrical lens) hoặc toric được thiết kế đặc biệt để bù đắp lại độ cong không đều của giác mạc hoặc thủy tinh thể. Đây là lựa chọn đơn giản, an toàn và cực kỳ hiệu quả để giúp người bị loạn thị nhìn rõ và thoải mái. Kính gọng hiện nay có nhiều loại vật liệu và lớp phủ cao cấp (chống chói, chống tia UV, chống ánh sáng xanh) để tối ưu hóa trải nghiệm.
- Kính áp tròng (Contact Lenses): Nhờ công nghệ phát triển, đã có nhiều loại kính áp tròng được thiết kế riêng cho người bị loạn thị, gọi là kính áp tròng Toric. Kính áp tròng Toric được chế tạo để duy trì một hướng cố định trên mắt, đảm bảo khúc xạ ánh sáng chính xác. Kính áp tròng mang lại ưu điểm về mặt thẩm mỹ và tầm nhìn rộng hơn so với kính gọng. Tuy nhiên, việc sử dụng và vệ sinh kính áp tròng đòi hỏi sự tỉ mỉ, đúng quy trình để tránh các rủi ro nhiễm trùng mắt.
Ưu điểm chính của kính gọng và kính áp tròng: Không xâm lấn, an toàn, và dễ dàng điều chỉnh/thay đổi khi độ loạn thị có sự thay đổi theo thời gian.
Phẫu Thuật Điều Trị Loạn Thị
Đối với những ai mong muốn loại bỏ sự phụ thuộc vào kính gọng hoặc kính áp tròng, phẫu thuật điều trị loạn thị là một lựa chọn tiên tiến và mang lại hiệu quả cao. Các phương pháp phẫu thuật phổ biến nhất hiện nay bao gồm:
- Phẫu thuật Lasik (Laser-Assisted In Situ Keratomileusis): Đây là phương pháp phổ biến và được biết đến rộng rãi nhất để điều trị các tật khúc xạ như loạn thị, cận thị và viễn thị. Bác sĩ sử dụng tia laser excimer để thay đổi chính xác hình dạng của giác mạc, giúp ánh sáng hội tụ đúng điểm trên võng mạc. Lasik có nhiều biến thể như Femto-Lasik (sử dụng laser để tạo vạt giác mạc), giúp tăng cường độ an toàn và chính xác của ca phẫu thuật.
- Phẫu thuật PRK (Photorefractive Keratectomy): Tương tự Lasik, PRK cũng sử dụng laser excimer để định hình lại giác mạc. Điểm khác biệt là PRK loại bỏ trực tiếp lớp biểu mô bề mặt giác mạc thay vì tạo vạt. Thời gian hồi phục sau PRK có thể lâu hơn Lasik một chút, nhưng kết quả thị lực cuối cùng thường tương đương. PRK thường được ưu tiên cho những người có giác mạc mỏng hoặc không phù hợp với Lasik.
- Phẫu thuật SMILE (Small Incision Lenticule Extraction): Đây là một phương pháp phẫu thuật laser thế hệ mới, ít xâm lấn hơn đáng kể so với Lasik và PRK. Bác sĩ chỉ tạo một đường rạch rất nhỏ trên giác mạc (khoảng 2-4mm) và loại bỏ một lớp mô mỏng bên trong giác mạc để thay đổi hình dạng khúc xạ. SMILE có ưu điểm là ít gây khô mắt hơn và thời gian hồi phục nhanh chóng.
- Phẫu thuật đặt thể thủy tinh nội nhãn (ICL – Implantable Collamer Lens): Đối với những trường hợp loạn thị nặng hoặc không phù hợp với các phương pháp phẫu thuật laser do giác mạc quá mỏng hoặc độ khúc xạ quá cao, ICL là một lựa chọn tuyệt vời. Bác sĩ sẽ đặt một thấu kính mỏng, mềm vào bên trong mắt (trước hoặc sau mống mắt), giúp điều chỉnh tật khúc xạ mà không cần loại bỏ mô giác mạc.
Lưu ý quan trọng: Việc lựa chọn phương pháp phẫu thuật điều trị loạn thị nào phù hợp nhất phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ loạn thị hiện tại, tình trạng sức khỏe mắt tổng thể, độ dày giác mạc, và mong muốn cụ thể của bệnh nhân. Bạn cần được bác sĩ chuyên khoa mắt thăm khám kỹ lưỡng và tư vấn chuyên sâu để đưa ra quyết định tối ưu.
Chăm Sóc và Kiểm Soát Loạn Thị Tại Nhà
Dù bạn đang điều chỉnh loạn thị bằng kính hay đã phẫu thuật, việc chăm sóc và kiểm soát loạn thị tại nhà đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì thị lực khỏe mạnh và phòng ngừa các vấn đề mắt khác.
- Tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ: Nếu bạn đeo kính gọng hoặc kính áp tròng, hãy đảm bảo đeo đúng số độ và đúng cách. Với kính áp tròng, tuyệt đối tuân thủ quy trình vệ sinh và lịch thay kính để tránh các biến chứng nhiễm trùng mắt.
- Đeo kính đúng thời điểm: Luôn đeo kính theo chỉ định của bác sĩ, đặc biệt khi thực hiện các hoạt động cần thị lực rõ ràng (như học tập, làm việc với máy tính, lái xe). Đeo kính không đúng độ hoặc không đeo đủ có thể khiến mắt phải điều tiết quá mức, gây mỏi mắt, nhức đầu.
- Đảm bảo môi trường đủ ánh sáng: Học tập và làm việc trong điều kiện ánh sáng đầy đủ, phân bổ đều, không quá chói hoặc quá tối, nhằm giảm căng thẳng cho mắt.
- Thực hiện quy tắc 20-20-20 khi dùng thiết bị điện tử: Cứ mỗi 20 phút nhìn màn hình, hãy nhìn ra xa khoảng 20 feet (khoảng 6 mét) trong 20 giây. Điều này giúp mắt được thư giãn và giảm đáng kể tình trạng mỏi mắt kỹ thuật số.
- Bổ sung dinh dưỡng cho mắt: Ưu tiên các thực phẩm giàu vitamin A, C, E, kẽm, và Omega-3 (như cá hồi, rau xanh đậm, cà rốt, trứng) để hỗ trợ sức khỏe tổng thể của mắt và kiểm soát loạn thị tốt hơn.
- Hạn chế thói quen dụi mắt: Việc dụi mắt thường xuyên và mạnh có thể gây tổn thương giác mạc hoặc làm nặng thêm tình trạng loạn thị (đặc biệt trong trường hợp giác mạc chóp).
- Khám mắt định kỳ: Ngay cả khi bạn đã phẫu thuật hoặc cảm thấy thị lực ổn định, việc khám mắt định kỳ (ít nhất 6 tháng – 1 năm/lần) là cực kỳ quan trọng. Bác sĩ sẽ kiểm tra độ khúc xạ, sức khỏe mắt tổng thể và phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn.
Khi Nào Cần Thăm Khám Bác Sĩ Chuyên Khoa Mắt Về Loạn Thị?
Mặc dù loạn thị có thể được kiểm soát tốt bằng kính hoặc phẫu thuật, nhưng có những trường hợp bạn cần tìm đến sự can thiệp của bác sĩ nhãn khoa một cách khẩn cấp hoặc sớm nhất có thể.
Bạn nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa mắt ngay lập tức nếu:
- Thị lực đột nhiên giảm sút nhanh chóng: Gặp tình trạng mờ nhòe đột ngột, không cải thiện dù đã chớp mắt.
- Đau mắt dữ dội, khó chịu, kèm đỏ mắt kéo dài.
- Xuất hiện quầng sáng, chớp sáng, hoặc các điểm đen bất thường trong tầm nhìn.
- Sau phẫu thuật mắt, thị lực không cải thiện hoặc có dấu hiệu bất thường (đau, sưng, đỏ, chảy dịch).
- Loạn thị ở trẻ em có dấu hiệu nặng lên nhanh chóng hoặc trẻ có biểu hiện nheo mắt, nghiêng đầu quá mức khi nhìn.
- Bạn chưa từng khám mắt và đang gặp các triệu chứng loạn thị rõ rệt.
- Bạn đang đeo kính hoặc kính áp tròng nhưng thị lực không được cải thiện, vẫn bị mờ hoặc mỏi mắt kéo dài.
- Bạn muốn tìm hiểu chuyên sâu về các phương pháp điều trị loạn thị tiên tiến như phẫu thuật Lasik, SMILE hoặc ICL.
Việc thăm khám kịp thời sẽ giúp bác sĩ chẩn đoán loạn thị chính xác tình trạng mắt của bạn, loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng khác và đưa ra phác đồ điều trị loạn thị tối ưu nhất, đảm bảo an toàn và sức khỏe dài lâu cho đôi mắt bạn.
Kết Luận
Loạn thị là một tật khúc xạ mắt phổ biến nhưng hoàn toàn có thể được kiểm soát hiệu quả với các phương pháp điều trị loạn thị hiện đại. Việc trang bị kiến thức đúng đắn về loạn thị là gì, nguyên nhân gây loạn thị, triệu chứng loạn thị và cách điều trị loạn thị hiệu quả là chìa khóa giúp bạn chủ động bảo vệ đôi mắt mình.
Đừng để loạn thị làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của bạn. Hãy thường xuyên thăm khám mắt định kỳ, tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ về việc đeo kính hoặc xem xét các lựa chọn phẫu thuật phù hợp. Bên cạnh đó, duy trì thói quen chăm sóc và kiểm soát loạn thị tại nhà tốt sẽ giúp đôi mắt bạn luôn khỏe mạnh, hạn chế tối đa các vấn đề phát sinh.
Bằng cách áp dụng những kiến thức này, bạn sẽ không chỉ có được đôi mắt với thị lực tốt nhất mà còn duy trì được sự tự tin và tận hưởng cuộc sống trọn vẹn hơn. Hãy yêu thương và chăm sóc đôi mắt của bạn thật tốt, vì chúng là cửa sổ tâm hồn và là công cụ quý giá để bạn khám phá thế giới xung quanh!
